Άγχος και Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή: Τι είναι και σε τι διαφέρουν

Άγχος, μία λέξη που κάποια στιγμή στη ζωή μας όλους μας έχει απασχολήσει ή σίγουρα
ξέρουμε κάποιον που τον έχει απασχολήσει και τον έχει δυσκολέψει.

Τι είναι όμως στην πραγματικότητα το άγχος.

Στην προσπάθεια να εξηγήσουμε το τι σημαίνει το άγχος, θα εξηγήσουμε και τις έννοιεςφόβο και ανησυχία που πολλές φορές τις συγχέουμε. Πιο συγκεκριμένα, ο φόβος υπάρχειόταν η απειλή είναι άμεση και υπαρκτή, υπήρχε ανέκαθεν στον άνθρωπο και είναι έναένστικτο επιβίωσης που προειδοποιεί για ανάληψη δράσης π.χ. όταν ένας σκύλος τρέχεικαταπάνω σου και αρχίζεις να τρέχεις να σωθείς. Από την άλλη, η ανησυχία και το άγχος προκύπτουν όταν αντιλαμβανόμαστε μία μελλοντική απειλή η οποία δεν είναι άμεση και πολλές φορές είναι ανύπαρκτη, για παράδειγμα όταν πιστεύουμε ότι μπορεί στο μέλλον να χάσουμε τον έλεγχο της σχέσης μας ή να πάθουμε κάποια ασθένεια. Αυτό επίσης μπορεί να είναι κάτι βοηθητικό γιατί μπορεί να μας κάνει προληπτικούς, όμως η αίσθηση της απειλής δεν είναι ακριβής γιατί δεν υπάρχουν ενδείξεις για κάποιο κίνδυνο. Τα τρία αυτά λοιπόν συναισθήματα, ο φόβος, το άγχος και η ανησυχία δεν είναι αρνητικά ή θετικά, είναι φυσιολογικές ανθρώπινες λειτουργίες οι οποίες πολλές φορές μας κινητοποιούν να δράσουμε δημιουργικά και προστατευτικά. Όμως κάποιες φορές εμφανίζονται χωρίς πραγματική απειλή κυρίως το άγχος και η ανησυχία και τότε είναι που το άτομο μπορεί να εγκλωβιστεί σε αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που εν τέλει αυξάνουν το άγχος του.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω το συναίσθημα του άγχους μπορεί κάποιες φορές να μας βοηθήσει. Πώς συμβαίνει αυτό; εδώ ήρθε η στιγμή να διαχωρίσουμε λίγο το φυσιολογικό από το παθολογικό άγχος. Το φυσιολογικό (χρήσιμο) άγχος έχει μικρότερη διάρκεια και συχνότητα, είναι πιο ήπιο, με πιο ήπιες σωματικές εκδηλώσεις, το άτομο διατηρεί τη λειτουργικότητα του και υπάρχει μία ρεαλιστική εκτίμηση της απειλής, υπάρχει μικρή εστίαση σε σωματικές εκδηλώσεις και εστιάζει το ίδιο στα θετικά και στα αρνητικά ερεθίσματα. Το παθολογικό άγχος από την άλλη είναι πιο διαρκές, πιο έντονο, έχει πιο έντονες σωματικές εκδηλώσεις, έχουμε πτώση στη λειτουργικότητα, υπερεκτίμηση της απειλής και των σωματικών εκδηλώσεων ως απειλητικές και υψηλή εστίαση σε αρνητικά ερεθίσματα.

Γιατί όμως αγχωνόμαστε;

Ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιδρά τόσο σωματικά όσο και γνωστικά σε καταστάσεις που ερμηνεύονται ως απειλητικές ή επικίνδυνες ποικίλει. Οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει την αντίδρασή του ενός ατόμου, έχει σχέση με τη διάθεση, την προηγούμενη εμπειρία, τις αναμνήσεις, την ευπάθεια και τις απαραίτητες δεξιότητες που διαθέτει. Σύμφωνα με το γνωσιακό μοντέλο, η έμφαση τοποθετείται στον τρόπο με τον οποίο το σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών επηρεάζεται από τα ενεργά αρνητικά σχήματα. Αυτά τα σχήματα ουσιαστικά πυροδοτούνται από μία αρνητική προκατάληψη απέναντι στην επιλογή των πληροφοριών, στην εξαγωγή συμπερασμάτων και τη συμπεριφορά αντιμετώπισης, όπως η υπερεκτίμηση της απειλής και υποεκτίμηση των δυνατών τρόπων αντιμετώπισης. Σύμφωνα με τους Blackburn και Davidson, ο τρόπος με τον οποίο το άτομο σκέφτεται για τον εαυτό του, τον κόσμο και το μέλλον ορίζει την αγχογενή γνωσιακή τριάδα του, δηλαδή τον εαυτό μας τον βλέπουμε ευάλωτο, τον κόσμο τον βλέπουμε απειλητικό και το μέλλον είναι απρόβλεπτο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προσπαθούμε να είμαστε σε μία συνεχή επαγρύπνηση. Όταν, λοιπόν, αυτοί οι μηχανισμοί επεξεργασίας
πληροφοριών δεν λειτουργούν σωστά και υπάρχει μία αρνητική προκατάληψη της προσοχής του ατόμου, τότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα αυξημένης ανησυχίας και άγχους.

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στην Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (ΓΑΔ) και σε τι διαφέρει από το από άγχος. Κεντρικό στοιχείο της είναι η ανήσυχη σκέψη ή αλλιώς η ανησυχία (worry). Η έδρα της απειλής είναι γενικευμένη, συνεχής και απροσδιόριστη. Οι απειλές μπορεί να είναι πολλές και να εναλλάσσονται, όπως τα θέματα υγείας, οικονομικά, προσωπικές σχέσεις και φόβος απόρριψης. Σύμφωνα με τον Borkovec, η ανησυχία είναι μία αλυσίδα από συνεχείς αρνητικά φορτισμένες σκέψεις και εικόνες, οι οποίες είναι ανεξέλεγκτες και στοχεύουν στην επίλυση των προβλημάτων. Όπως και το άγχος, έτσι και η ανησυχία διαχωρίζεται σε παθολογική και φυσιολογική (βοηθητική). Αυτό το αναφέρουμε, γιατί ορισμένες φορές μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων, επειδή στοχεύει στην ενεργό αντιμετώπιση των προβλημάτων και στην αναζήτηση πληροφοριών. Κοινώς υπάρχει μία εποικοδομητική ανησυχία η οποία προετοιμάζει το άτομο να αντιμετωπίσει πραγματικές δυσκολίες και συνοδεύεται από φυσιολογικά επίπεδα άγχους και μία παθολογική ανησυχία που είναι διάχυτη, χρονοβόρα, ανεξέλεγκτη και είναι προσανατολισμένη σε προσωπικές μελλοντικές καταστάσεις και μεροληπτεί επιλεκτικά για την απειλή και είναι και συχνή. Το βασικό χαρακτηριστικό των παθολογικών στοιχείων είναι μία υπερβολική και καταστροφική αναμονή μελλοντικών αρνητικών αποτελεσμάτων.

Άγχος και Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή: Τι είναι και σε τι διαφέρουν

Μερικοί εκπρόσωποι της ΓΑΔ υποστηρίζουν πως η εμφάνισή της συνδέεται με την ενεργοποίηση αρνητικών πεποιθήσεων σχετικά με την ανησυχία π.χ. Το άγχος θα τους καταστρέψει ή με την αδυναμία να δεχτούν την αβεβαιότητα.

Τι χαρακτηριστικά όμως έχουν τα άτομα με ΓΑΔ;
Σύμφωνα με τον Καλπάκογλου (2013), ένα άτομο το οποίο παρουσιάζει ΓΑΔ έχει τα εξής χαρακτηριστικά: οι σκέψεις έχουν καταστροφικό, υπέργενικευμένο και απόλυτο χαρακτήρα σε θέματα που αφορούν το παρελθόν και το μέλλον. Η καθημερινή ανησυχία αναφέρεται σε κοινωνικούς φόβους, άγχος, κατάθλιψη και την έναρξη του ύπνου και όσοι ανησυχούν τους είναι δύσκολο να ελέγξουν τις σκέψεις τους και να σταματήσουν τη ροή τους.

Ο Wells και το γνωσιακό μοντέλο του θεωρούν ότι η δυσπροσαρμοστικές θετικές και αρνητικές πεποιθήσεις για την ανησυχία διαδραματίζουν βασικό ρόλο και αυτό γιατί οδηγούν σε μία δυσλειτουργική μεταγνωστική επεξεργασία. Μεταγνωσία ονομάζουμε τις εκτιμήσεις και τις πεποιθήσεις του ατόμου για τη φύση των σκέψεών του και την ικανότητα που έχει για να τις ελέγξει. Οι θετικές λοιπόν γνωσιακές πεποιθήσεις σχετικά με την ανησυχία που ενεργοποιούνται, είναι κεντρικής σημασίας για την έναρξη της ανησυχίας ως στρατηγική αντιμετώπισης των δυσκολιών, από τη στιγμή που το άτομο πιστεύει ότι η ανησυχία αυτή τον προστατεύει από επερχόμενες καταστάσεις αβεβαιότητας ή απειλής αυτό έχει ως αποτέλεσμα την έναρξη και ενίσχυση της παθολογικής φύσης της, η οποία με τη σειρά της αυξάνει το άγχος και ενεργοποιεί τις αρνητικές μεταγνωστικές πεποιθήσεις για
την ανησυχία π.χ. αν ανησυχώ θα πάθω κάτι κακό ,θα τρελαθώ.

Άγχος vs ΓΑΔ
Όπως προαναφέρθηκε και το άγχος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα το οποίο όμως ανάλογα με τον τρόπο που το διαχειριζόμαστε μπορεί να κορυφωθεί και να γίνει ακόμα πιο έντονο. Το απλό άγχος προκαλείται κυρίως από μία επερχόμενη κατάσταση, υπαρκτή που μας αγχώνει για κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Στη ΓΑΔ το άγχος που συναντάται είναι κυρίως με τη μορφή ανησυχίας για κάτι μη υπαρκτό και μακρινό.

Πηγές:

 Καλπάκογλου, Θ. (2013) Άγχος και Πανικός: Γνωσιακή θεωρία και θεραπεία.
 Blackburn, I., Davidson, K. (1990). Cognitive therapy for depression and anxiety.
Blackwell Scientific Publications, Oxford.
Borkovec, T.D., Alcaine, O., & Behar, E. (2004). Avoidance theory of worry and
generalized anxiety disorder. In R.G. Heimberg, C.L. Turk, & D.S. Mennin (Eds.),
Generalized Anxiety Disorder: Advances in Research and Practice. New York:
Guilford Press
Greenberger, D., & Padesky, C. (2019). Σκέφτομαι άρα Αισθάνομαι: άλλαξε
διάθεση αλλάζοντας τρόπο σκέψης. Λευκωσία: BROKEN HILL PUBLISHERS LTD.
Wells, A., & King, P. (2006). Metacognitive therapy for generalized anxiety
disorder: An open trial. Journal of Behavior Therapy and Experimental
Psychiatry, 37, 206–212.