Πανικός: Το τερατάκι που ελέγχει τις σκέψεις μας.

Η κρίση πανικού είναι ένα συχνό φαινόμενο.

Ένας στους δέκα ανθρώπους θα πάθει μία κρίση πανικού κάποια στιγμή στη ζωή του και περίπου το 3% των ανθρώπων ίσως και περισσότερο θα υποφέρουν από επαναλαμβανόμενες κρίσεις. Πιο συχνές αυτές οι κρίσεις είναι στον γυναικείο πληθυσμό και κυρίως στους ενήλικες. Παρά το γεγονός ότι είναι
αρκετά συχνό φαινόμενο και όχι τόσο άγνωστο, πολλές φορές προκαλεί αρκετά προβλήματα στη λειτουργικότητα των ανθρώπων κατά την καθημερινότητά τους.

Τι είναι φόβος;

Προσπαθώντας να εξηγήσουμε τι ακριβώς είναι και πώς βιώνεται μία κρίση πανικού, σωστό είναι να αρχίσουμε μιλώντας για τον φόβο. Ο φόβος, λοιπόν, σαν συναίσθημα εκδηλώνεται όταν βρισκόμαστε σε κάποιον κίνδυνο και λειτουργεί ως καμπανάκι για τον εγκέφαλο μας ώστε να αντιληφθεί την επικίνδυνη κατάσταση και να στείλει στο σώμα του ανάλογα σήματα. Πρόκειται για μία αυτόματη αντίδραση επιβίωσης, που αποτελεί ένα εξελικτικό κατάλοιπο από τους προγόνους μας οι οποίοι ζούσαν σε ένα εξαιρετικά επικίνδυνο περιβάλλον και καθημερινά έρχονταν σε επαφή με πολλούς κινδύνους, όπως ήταν μία φωτιά, τα άγρια ζώα και διάφορες άλλες παγίδες της φύσης. Επομένως, η αντίδραση που θα έπρεπε να υιοθετήσουν θα έπρεπε να είναι και ακαριαία. Ο μηχανισμός αντίδρασης
που συναντάμε στις κρίσεις είναι αυτός του «Fight or flight - πολεμώντας είτε φεύγοντας».

Πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός;

Αρχικά για να νιώσουμε τον φόβο στέλνεται μήνυμα στο αυτόματο νευρικό σύστημα εκκρίνοντας αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη από τα επινεφρίδια, έτσι ενεργοποιούνται οι διάφορες σωματικές αλλαγές. Ο μηχανισμός είναι αυτόματος και ακαριαίος κατά την ενεργοποίηση του οποίου δεν έχουμε κανένα συνειδητό έλεγχο. Στόχος του ,λοιπόν, είναι να δημιουργήσει μία σειρά από σωματικά συμπτώματα, ώστε να μπορέσει να μας προστατεύσει από τον επικείμενο κίνδυνο. Τα συμπτώματα αυτά που προκύπτουν είναι η ταχυκαρδία, καθώς η καρδιά λειτουργεί πιο γρήγορα για να μπορέσει να στείλει αίμα στους μύες των μεγάλων άκρων για να είναι δυνατά και να μπορέσει ο άνθρωπος να τραπεί είτε σε φυγή είτε σε μάχη. Το επόμενο σύμπτωμα είναι αυτό της ζαλάδας, των εξάψεων, ή του μουδιάσματος, καθώς το αίμα κατευθύνεται προς τα άκρα μειώνεται η παροχή του στα άλλα σημεία του σώματος, όπως το κεφάλι και για αυτό το λόγο έχουμε και τα παραπάνω συμπτώματα. Επιπλέον το σώμα χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα οξυγόνου και η αναπνοή μας αρχίζει να γίνεται θωρακικά και όχι διαφραγματικά. Έτσι προκύπτει το επόμενο σύμπτωμα που είναι ο υπεραερισμός, γρήγορες ανάσες από το θώρακα. Ένα ακόμη σωματικό σύμπτωμα είναι αυτό της εφίδρωσης που αποτελεί μηχανισμό ψύξης του σώματος. Όταν το σώμα εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα ενέργειας ανεβαίνει η ροή του αίματος
και απελευθερώνεται ιδρώτας και κατά την εξάτμιση αυτού δημιουργείται το αίσθημα δροσιάς στο σώμα και θερμοκρασία πέφτει. Ένα επόμενο σύμπτωμα είναι η διαστολή της κόρης, αυτό συμβαίνει γιατί την ώρα που ο οργανισμός μας βρίσκεται στην κατάσταση συναγερμού επιβίωσης προσπαθεί να διερευνήσει εκτενώς το περιβάλλον του για εντοπισμό πιθανών εξόδων διαφυγής ή άλλων επικίνδυνων ερεθισμάτων, έτσι μπορεί να έχουμε έντονο σύμπτωμα θολής όρασης. Από τα τελευταία συμπτώματα είναι το τρεμούλιασμα το οποίο προκαλείται από την ένταση και την ενέργεια που διοχετεύεται προς τους μύες του σώματος. Επίσης πολλές φορές μπορεί να βιώνουμε και μία σειρά από σωματικά συμπτώματα, όπως η στομαχική δυσφορία, η ξαφνική διάρροια και η αίσθηση ξηροστομίας, αυτό συμβαίνει γιατί ο οργανισμός εκείνη τη στιγμή προσπαθεί να  εξοικονομήσει ενέργεια, οπότε ο εγκέφαλος απενεργοποιεί τις δευτερεύουσες λειτουργίες του οργανισμού όπως το πεπτικό και το ουροποιητικό σύστημα ώστε όλη η ενέργεια να καταναλωθεί για τη διατήρηση του απαραίτητου για την επιβίωση επιπέδου διέγερσης.

Όλα τα παραπάνω μπορεί να είναι συμπτώματα μιας τυπικής κρίσης πανικού καθώς αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι μία κρίση πανικού δεν είναι άμεσα επικίνδυνη για τη ζωή.

Γιατί μας δημιουργείται όμως αυτή η άποψη;

Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι ότι οι σκέψεις μας είναι αυτές που επιβεβαιώνουν και διαιωνίζουν το φόβο ότι κάτι θα πάθουμε. Οι πιο συνηθισμένες σκέψεις που κάνει ένα άτομο κατά τη διάρκεια μίας κρίσης πανικού είναι: θα πάθω έμφραγμα, θα πεθάνω, θα λιποθυμήσω, θα γίνω ρεζίλι. Καταλαβαίνουμε ότι αυτές οι σκέψεις όχι μόνο δε μας βοηθούν να ηρεμήσουμε και να αφήσουμε την κρίση να περάσει, αλλά αυξάνουν πολύ το άγχος μας.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι ο πανικός μας εκείνη τη στιγμή είναι ένα «τερατάκι», το οποίο μεταφράζει τις σκέψεις μας με καταστροφικό τρόπο, δηλαδή ότι τα ακίνδυνα, αλλά άβολα συμπτώματα του άγχους είναι σημάδι ενός σοβαρού προβλήματος, αυτό προφανώς μας αγχώνει περισσότερο. Όταν σκεφτούμε ότι τα συμπτώματα αυτά είναι σημάδια μιας επικείμενης καταστροφής πανικοβαλλόμαστε και έτσι διατηρείται ο φαύλος κύκλος του πανικού. Συνήθως υπάρχει μία λογική σύνδεση ανάμεσα στα βασικά συμπτώματα άγχους που έχουμε και τις καταστροφικές παρενέργειες που κάνουν και είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι εκείνο που δίνει ώθηση στο φαύλο κύκλο του πανικού μας είναι
η καταστροφική παρερμηνεία μας.

Ποιος είναι ο φαύλος κύκλος του πανικού;

Ξεκινάμε από ένα πυροδοτικό παράγοντα (πχ. Ένα διαγώνισμα), ο οποίος μας προκαλεί άγχος, όταν νιώθουμε λοιπόν άγχος μετά από λίγο παρατηρούμε κάποια σωματικά συμπτώματα ( π.χ ταχυπαλμία, δύσπνοια, εφίδρωση) την ώρα του πανικού όμως αυτά τα συμπτώματα τα παρερμηνεύουμε καταστροφικά και αυτό από μόνο του μας προκαλεί περισσότερο άγχος. Αυτό που μπορεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο είναι η αμφισβήτηση των παρερμηνειών αυτών, βλέποντάς τες από μία πιο λογική σκοπιά. Δηλαδή, όταν έχω ταχυπαλμία δεν παθαίνω έμφραγμα, όταν έχω δυσκολία στην αναπνοή δεν θα πάθω ασφυξία, όταν έχω ζαλάδα ή αστάθεια δε θα λιποθυμήσω, όταν μουδιάζουν τα άκρα μου
δε θα πάθω εγκεφαλικό, όταν έχω θολή όραση δε θα τυφλωθώ και όταν έχω ξαφνικές ενοχλήσεις στο στομάχι μου δεν θα τα κάνω πάνω μου και τα βασικότερο, ότι δε θα πεθάνω. Ο οργανισμός μας τη στιγμή της κρίσης κάνει το παν για να είμαστε σε ετοιμότητα και να μας προστατεύσει. Επομένως ο θάνατος από μία κρίση πανικού δεν είναι πιθανό σενάριο.

Πηγή:
Παπακώστας, Ι. (1997). Γνωσιακή θεραπεία διαταραχής πανικού στο: Διαταραχή πανικού
(Συντ. Κ. Σολδάτος), Αθήνα: Ιατρική Εταιρεία Αθηνών.
Antony, M., Craske, M. & Barlow, D.H. (2006). Mastering your fears and phobias: Workbook,
2nd edition. New York: Oxford University Press.
Leahy, R.L., Holland, S.J., & McGinn, L.K., (2012). Treatment plans and interventions for
depression and anxiety disorders (2nd ed.). New York: The Guilford Press.

Young, C. (2017). Αντιμετωπίζοντας τον πανικό ( Ανδρεοπούλου, Σ μτφρ), Αθήνα: Διόπτρα.